Afrika’da görülen maymun çiçeği vakalarından sonra Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ - WHO), "küresel acil durum" ilan etti. 2022 yılında Sağlık Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada Türkiye'de bir kişi de maymun çiçeği hastalığının tespit edildiğini duyurulmuştu. Bugünlerde ise  Sağlık Bakanlığı gelişmeleri takip ettiklerini ancak "alarm durumunun" söz konusu olmadığını belirtti.

Tarihte ilk olarak 1958'de maymunda bulunan virüs, insanlar arasında ilk defa 1970'te Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde kayıtlara geçti. Kısa zamanda 11 Afrika ülkesine sıçrayan virüs, Afrika'nın dışında ilk olarak 2003'te ABD'de yayıldı. 2017'de Nijerya'da en büyük salgına yol açarken ülkede 200 kişi virüse yakalandı ve vakaların yüzde 3'ü hayatını kaybetti. Daha sonra 2018'de İngiltere ve İsrail, 2019'da Singapur ve 2021'de ABD'de, Afrika'ya seyahat eden bazı kişilerde maymun çiçeği virüsüne rastlandı.

Kuzey Amerika ve Avrupa'daki maymun çiçeği salgınları, aşılar ve antiviral tedavilerin yanı sıra yüksek risk gruplarına yönelik halk sağlığı mesajlarının yardımıyla kontrol altına alındı. Ancak geçtiğimiz aylarda çok sayıda ülkede salgınların görüldüğü Afrika kıtasının bazı bölgelerinde neredeyse hiç aşı bulunmuyor.

DSÖ, Kasım ayında yaptığı açıklamada, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde (DRC) virüsün cinsel yolla bulaştığını ilk kez doğruladı. Bilim adamları da bu durumun hastalığın yayılmasını kolaylaştıracağı uyarısında bulundu. Afrika'da en çok etkilenen ülke, bu yıl en büyük salgında 12.000'den fazla vaka ve en az 470 ölüm kaydeden DRC oldu.

Maymun çiçeği virüsü sanılanın aksine yeni bir virüs değil. Maymun adını alması da 1958 yılına dayanıyor. O sırada maymunlardaki bir salgın sonrası keşfedilmiş. Ancak çoğunlukla maymunlardan insanlara geçmiyor. Daha küçük; sincaplar, fareler, sıçanlar gibi hayvanlardan insanlara geçişi daha sık görülüyor.

Virüsün özelliği, çiçek virüsüne benzemesi. Tabi çiçek virüsü artık dünyada yok. Aşılarla yok edildi. Ona bir miktar benziyor ama onun kadar ölümcül veya tehlikeli değil. Aynı aileden geliyor. Genel olarak Orta ve Batı Afrika'da görülüyor. Başka virüslerde olduğu gibi çoğunlukla hayvandan insana geçişler oluyor. Afrika'daki virüsün de iki tipi var. Bunlardan biri Orta Afrika'da Kongo civarında olanı. Bu biraz daha tehlikeli. Ölüm oranı yüzde 10'lar civarına çıkabiliyor. Diğeri de Batı Afrika'da Nijerya civarında olan. Ölüm oranı yüzde bir ya da daha altında. Genel olarak daha hafif geçen bir varyant oluyor.

Virüs nasıl bulaşıyor?

Maymun çiçeği virüsü insandan insana vücut sıvılarından geçebiliyor, buna solunum yoluyla ağızdan çıkan sıvılar da dahil.  Bulaş için çok yakın bir temasta olmak lazım. Yani enfekte olmuş ve semptom gösteren kişiyle fiziksel bir ilişkide olmanız lazım. Virüsün bir kuluçka evresi var. Bu kuluçka evresi 21 güne kadar çıkabiliyor. Ama virüs kuluçka evresinde bulaşıcı olmuyor. Virüsün bulaşması için semptomların bir miktar başlamış olması lazım.

Virüsün cinsel ilişki sırasında geçtiği de yakın zamanda kesinleşti.

Semptomları neler?

Genelde yakın temasla bulaşan maymun çiçeği virüsü, yüzde ve vücudun geri kalanında deri döküntüleriyle kendini gösteriyor, ayrıca ateş, baş ağrısı, kas ve eklem ağrısı, yorgunluk gibi semptomlara neden oluyor.

Maymun çiçeğinin tedavisi mümkün mü?

Geliştirilen bazı antivirallerin (tekovirimat, brinsidofovir, sidofovir) kesin olmamakla birlikte maymun çiçeği hastalığında etkili olabileceği belirtilmektedir. Genel olarak palyatif denilen, semptomlara yönelik bir bakım, tedavi oluyor. O lezyonların enfekte olmamasını sağlamak gerekiyor.

Tanı nasıl konulur?

Maymun çiçeği hastalığından şüpheleniliyorsa, cilt lezyonlarından – vezikülün üst kabuğu veya veziküllerden ve püstüllerden gelen sıvıdan ve kuru kabuklardan elde edilen örneklerin PCR çalışması ile tanı kesinleştirilir.

Virüsün aşısı var mı?

İki aşı var. Bunlardan birisi çiçek aşısı. Ama bu aşı artık kullanılmıyor. 80'li yıllarda dünyadan çiçek virüsü yok edildi aşıyla. 50 yaşın üstünde olanlar çiçek aşısı oldu. Ama çiçek aşısı bu virüse karşı yüzde 85 oranında etkili. Çünkü iki virüs de benzer ve aynı aileden geliyor.

İkinci olarak da maymun çiçeği virüsüne karşı da bir aşı geliştirildi. Modifiye edilmiş atenüe aşı virüsüne (Ankara suşu) dayalı yeni bir aşı, 2019'da maymun çiçeğinin önlenmesi amacı ile ABD Gıda ve İlaç Ajansı (FDA) ve Avrupa İlaç Ajansından (EMA) kullanım onayı almıştır. Bununla birlikte aşı kısıtlı olarak ulaşılabilir durumdadır. Klinik kullanımı iki doz (deri altına) şeklindedir.

                                                                      Uz. Dr.Rezan Harman Günerkan