MAYMUN ÇİÇEĞİ VİRÜSÜ

Tarihte ilk olarak 1958'de maymunda bulunan virüs, insanlar arasında ilk defa 1970'te Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde kayıtlara geçti. Kısa zamanda 11 Afrika ülkesine sıçrayan virüs, Afrika'nın dışında ilk olarak 2003'te ABD'de yayıldı. Daha sonra 2018'de İngiltere ve İsrail, 2019'da Singapur ve 2021'de ABD'de, Afrika'ya seyahat eden bazı kişilerde maymun çiçeği virüsüne rastlandı.

Şimdiye kadar en çok Afrika'da etkili olan virüs, 2017'de Nijerya'da en büyük salgına yol açarken ülkede 200 kişi virüse yakalandı ve vakaların yüzde 3'ü hayatını kaybetti. En son Kasım 2021'de ABD'de görülmesinin ardından aylar sonra yeniden Afrika dışına çıkan maymun çiçeği virüsü ilk olarak 7 Mayıs'ta İngiltere'de, bundan önce Nijerya'ya seyahat etmiş bir kişide tespit edildi.

Endemik bir virüsün neden olduğu nadir hastalıklardan biri olarak bilinen maymun çiçeği, Kongo ve Batı Afrika türü olmak üzere ikiye ayrılıyor.

DSÖ, Avrupa’da 100’den fazla doğrulanmış maymun çiçeği virüsü vakasının görülmesinin ardından, yaz aylarında düzenlenecek festivaller ve partilerle virüsün Avrupa’da yayılmasının hızlanacağı uyarısında bulundu. İngiliz sağlık yetkilileri de birçok vakanın henüz tespit edilmediğini ve vaka sayısının hızla artmasını beklediklerini belirtti. Uzmanlar, virüsün daha çok cinsel yolla bulaştığı yönünde bulgular olduğuna dikkat çekiyor.

Doğrulanmış vakalar, şu ana dek İngiltere, İspanya, Portekiz, Almanya, İtalya, ABD, Kanada, Belçika, Hollanda ve Avustralya’da görüldü. İsrail'de de yakın zamanda Avrupa'dan dönen bir kişide semptomlara rastlandığı bildirildi.

Almanya, bunun “bugüne kadar Avrupa'da görülen en büyük maymun virüsü salgını” olduğunu belirtti. Öte yandan bilim insanları, maymun çiçeği hastalığının Covid-19 gibi bir salgına dönüşmesini beklemiyor.

Maymun çiçeği virüsü sanılanın aksine yeni bir virüs değil. Maymun adını alması da 1958 yılına dayanıyor. O sırada maymunlardaki bir salgın sonrası keşfedilmiş. Ancak çoğunlukla maymunlardan insanlara geçmiyor. Daha küçük; sincaplar, fareler, sıçanlar gibi hayvanlardan insanlara geçişi daha sık görülüyor.

Virüsün özelliği, çiçek virüsüne benzemesi. Tabi çiçek virüsü artık dünyada yok. Aşılarla yok edildi. Ona bir miktar benziyor ama o onun kadar ölümcül veya tehlikeli değil. Aynı aileden geliyor. Genel olarak Orta ve Batı Afrika'da görülüyor. Başka virüslerde olduğu gibi çoğunlukla hayvandan insana geçişler oluyor. Afrika'daki virüsün de iki tipi var. Bunlardan biri Orta Afrika'da Kongo civarında olanı. Bu biraz daha tehlikeli. Ölüm oranı yüzde 10'lar civarına çıkabiliyor. Diğeri de Batı Afrika'da Nijerya civarında olan. Ölüm oranı yüzde bir ya da daha altında. Genel olarak daha hafif geçen bir varyant oluyor.

Virüs nasıl bulaşıyor?

Maymun çiçeği virüsü insandan insana vücut sıvılarından geçebiliyor, buna solunum yoluyla ağızdan çıkan sıvılar da dahil. Ama bu virüs koronavirüs gibi havada asılı kalabilen bir virüs değil o. Çok yakın bir temasta olmak lazım. Yani enfekte olmuş ve semptom gösteren kişiyle fiziksel bir ilişkide olmanız lazım.

Virüsün bir kuluçka evresi var. Bu kuluçka evresi 21 güne kadar çıkabiliyor. Ama virüs kuluçka devresinde bulaşıcı olmuyor. Bu, bu virüsü koronavirüsten ayıran çok önemli bir özellik. Virüsün bulaşması için semptomların bir miktar başlamış olması lazım.

Virüsün cinsel ilişki sırasında geçme olasılığı da var. Şu son vakaların biraz ona yönelik olduğu da düşünülüyor.

Semptomları neler?

Genelde yakın temasla bulaşan maymun çiçeği virüsü, yüzde ve vücudun geri kalanında deri döküntüleriyle kendini gösteriyor, ayrıca ateş, baş ağrısı, kas ve eklem ağrısı, yorgunluk gibi semptomlara neden oluyor.

Maymun çiçeği virüsü riskli olabilir mi?

İnsandan insana bulaşma olasılığı çok düşük. Çünkü daha önce de Avrupa ve Amerika'da 6-7 kere böyle ufak salgınlar oldu. Ancak şu anda bildirilen durum en fazla yaygın olanı.

Şu anda olan durumda, İngiltere'de ilk gün 9 vaka görülmüştü. Birisi Afrika'dan gelmiş, Nijerya'dan. Ama diğerlerinin o yolcuyla bir ilişkisi yok. Ve onlar nereden bu virüsü kaptı belli değil.

Virüsün böyle izole olarak görülmesi oldukça garip bir durum. Bu kişilere kimden bulaşıyor, nasıl bulaşıyor? Daha yaygın bir durum mu var? bunlar şu anda araştırma safhasında. Bilim insanları virüsü sekanslamaya başladı. Yani virüsün tüm genomlarını çözüldü.

Maymun çiçeğinin tedavisi mümkün mü?

Spesifik bir tedavi yok bu virüse karşı. Doğrudan bir ilaç yok şu anda ama virüse yakalananların büyük çoğunluğu hastalığı hafif geçiriyor. Hafif olanların Batı Afrika'dan geldiği düşünülüyor. Ama orada bile yüzde 1 bile olsa ölümcül bir durum olabilir. Binlerce kişiye bulaşırsa o zaman ölümler başlayabilir.

Genel olarak palyatif denilen, semptomlara yönelik bir bakım, tedavi oluyor. O lezyonların enfekte olmamasını sağlamak gerekiyor.

Virüsün aşısı var mı?

İki aşı var. Bunlardan birisi çiçek aşısı. Ama bu aşı artık kullanılmıyor. 80'li yıllarda dünyadan çiçek virüsü yok edildi aşıyla. 50 yaşın üstünde olanlar çiçek aşısı oldu. Ama çiçek aşısı bu virüse karşı yüzde 85 oranında etkili. Çünkü iki virüs de benzer ve aynı aileden geliyor. Bu bakımdan bazı ülkeler çiçek aşısı depolamaya başladılar ya da üretim yapılıyor. Şu anda herkese aşı yapılacak bir durum yok. Ama bağışıklığı bastırılmış kişilere veyahut belli bölgelerde aşı yaptırılabilir.

İkinci olarak da maymun çiçeği virüsüne karşı da bir aşı geliştirildi. Çok nadir görüldüğü için yaygın olarak kullanılmıyor. Ancak Afrika'yı ziyaret edecek kişilere yapılıyor. Bunun da hızlı bir şekilde üretime geçmesi mümkün olabilir.

Virüsün yeni varyantları mümkün mü?

Mümkün elbette. Afrika'da da çeşitli varyantlar tespit edildi. Covid gibi insandan insana çabucak bulaşabilecek bir hale gelmesi beklenmiyor, ama örneğin cinsel ilişki sırasında bulaşma özelliği kazanmış olabilir. Ya da insandan insana geçişi biraz daha hızlandırmış olabilir. Ama önümüzdeki haftalar içerisinde sekanslama neticesinde daha iyi anlayacağız.

Uz. Dr. Rezan Harman Günerkan

Enfeksiyon hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı /İş Yeri Hekimi