İnsan vücudu, kas kuvveti dayanıklılık hastalıklara karşı direnç gibi pek çok fizyolojik özellik ve sınırlara sahiptir. İnsanların sınırlı miktarda enerjileri vardır ve bu enerjilerini gün içinde yapacakları işlere uygun olarak dağıtma çabasındadırlar. İnsan vücudunun çalışması, dönüşümlü olarak enerji tüketmesi ve enerji sağlamasına bağlıdır. Çalışma için gerekli enerji besin maddelerinden elde edilir ve kaslarda mekanik enerjiye dönüştürülerek tüketilir. Çalışma sırasında tüketilen enerji, üretileni aştığı zaman yorgunluk başlar.
Yorgunluk; daha önce herhangi bir zorluk duymadan yapılan işlerin giderek artan zorlanma duygusu ve azalan verim ile yapılma durumu olarak tanımlanabilir. Günlük hayatta, pek çok kişinin şikâyet ettiği yorgunluk, çalışanların iş performansının düşmesine yol açan en önemli faktörlerden biri olarak karşımıza çıkmaktadır.

Çalışanların fizyolojik kapasiteleri farklı olduğu gibi, psikolojik özellikleri de farklı olduğundan, yorgunluk duygusu da kişiden kişiye farklılıklar gösterebilir. Örneğin beslenme yetersizlikleri, kişilik farklılıkları, sinirsel ve ruhsal denge, bireyler arasında farklı yorgunluk belirtilerine yol açar.

Yorgunluk; özellikle kas gücüne dayalı çalışmalar sırasında ortaya çıkarak çalışanın vücut fonksiyonlarının yeterliğinde azalmaya yol açar. Fiziksel çalışma nedeni ile oluşan yorgunluklar kaslarda artık maddelerin birikmesi nedeniyle kasların çalışma kapasitesinin düşmesinin bir sonucu olarak tipik kasılma ve kramplara neden olmaktadır.

Yorgunluk kontrol altına alınmadığında çalışanın günlük yaşam aktivitelerini ve yaşam kalitesini olumsuz yönde etkilemeye başlar. Yapılan iş, yorgunluğun ortaya çıkmasından sonra da devam ettirilirse, iş yapmaya olanak vermeyen aşırı yorulma durumu “bitkinlik” meydana gelir. Bu nedenle yorgunluğun kısmen koruyucu bir mekanizma, ancak bir anlamda da vücudun imdat sinyali olduğu da söylenebilir.

Yorgunluk ve dikkatin dağılmasında çevresel ortamın etkisi büyüktür. Yetersiz aydınlatma, gürültü, titreşim, ısı ve vardiyalı çalışma sistemi gibi faktörlerin çalışan için stres boyutlarına ulaşması, yorgunluk etkisinin erken görülmesine neden olmaktadır.

Bu etkenlerin yanı sıra çalışma sürelerinin uzaması ve çalışma süresi içindeki dinlenme molalarının yetersiz olmasına bağlı olarak, yorgunluk etkileri daha kısa sürede ortaya çıkmakta ve yorgunluğa bağlı olan etkiler nedeniyle de iş kazaları daha sık görülmektedir. Gece vardiyalarındaki çalışmalarda çalışanların dikkatleri daha kolay dağılmakta ve yorgunluk durumu daha çabuk ortaya çıkmaktadır. Özellikle gece vardiyalarında meydana gelen ağır iş kazalarının temel nedeni, yeterince dinlenilmemesi ve uykusuzluğa bağlı yorgunluktur.


YORGUNLUKLA BAŞA ÇIKMAK İÇİN NELER YAPILMALI?

• Uykunuza ve yeterince dinlenmeye dikkat edin!

Genel yorgunluk ve kas yorgunluğundan sakınmak için çalışma süresi uzunluğu ve vardiyalı çalışma sistemi ne kadar zor olursa olsun, vücudun ihtiyacı kadar uykunun mutlaka alınması gerekir. Çalışma sırasında kısa aralıklarla yapılan dinlenmeler, uzun aralıklardan daha verimlidir. Sabah-öğle arası ve öğleden sonra ek aralıklar verilmelidir.

• Düzenli ve dengeli beslenin!

Güne enerji almadan başlanılırsa, vücut fonksiyonları enerji tasarrufu yapmak için yavaşlar ve sonuçta yorgunluk kaçınılmaz olur. Yorgunluğu gidermenin diğer bir yolu enerji gereksinimini karşılayacak şekerli yiyeceklerle beslenmedir.

• Su içmeye özen gösterin!

Vücut susuz kaldığında kan hacmi azalır, bunun sonucunda da beyine yeterince kan pompalanmamaya başlar. Susuzluk, vücudun sıvı-elektrolit dengesini bozacağından daha çabuk yorulmaya neden olur. Gün içerisinde sık tüketilen çay, kahve kola gibi içeceklerin vücudun sıvı ihtiyacını karşıladığını düşünmek yanlıştır. Bu tür içecekler tam tersi vücuttan suyun atılmasına sebep olur. Bu nedenle, gün içerisinde yemek saatleri nasıl planlanıyorsa, su içmeye de aynı şekilde özen gösterilmesi gereklidir.

• Sağlıklı beslenin, kilonuzu kontrol altında tutun!

Vücudun fazladan taşıdığı her kilo, kalbe daha çok yük binmesine neden olarak daha çabuk yorulmaya yol açacaktır. Sağlıklı beslenmeye dikkat ederek fazla kilolarınızdan kurtulun. Verdiğiniz her kilo, enerjinizi de arttıracaktır.

• Çalışma duruşunuza dikkat edin!

Aynı duruş pozisyonunda uzun süre kalmak vücuttaki enerjiyi daha hızlı tüketecektir. Eğer duruş doğru değilse vücut daha fazla enerji harcayacak ve bu çalışana stres, yorgunluk ve ağrı olarak geri dönerek kaslar kendini yenileyene kadar çalışmasına ara vermek zorunda kalacaktır. Yorgunluk etkilerinin oluşmaması için hareket halindeyken, otururken ya da ayakta dururken başınızı ve omurganızı dik tutmaya dikkat edin.

• Gürültülü ortamlardan uzak durun!

Gürültü, strese yol açan faktörlerden biridir. Strese yol açan her şey, yorgunluğu tetikleyerek, yaşam kalitesini düşürecek ve psikolojik hasarlara neden olacaktır. İşiniz gereği yüksek gürültülü ortamlarda bulunmanız gerekiyorsa mutlaka kulak tıkacı veya kulaklık gibi kişisel koruyucu donanımlarınızı kullanın.