COVID-19 PANDEMİ SÜRECİNDE LEGİONELLA HASTALIĞI RİSKİ
COVİD-19 Pandemi Sürecinde Legionella Riskleri
COVİD-19 Pandemi sürecinde binaların ve belirli bina bölümlerinin kapalı kalması veya kullanan kişi sayısının azalması, su sisteminde kullanım azlığı sonucu oluşan durgunluk nedeniyle Legionella hastalığı riskini artırabilecektir.
Bu nedenle su sistemlerinin yeniden açıldığı ve su sistemlerinin yeniden devreye alınacağı bu dönemde insanları/çalışanları korumak için Legionella Kontrol Programının ve risk değerlendirmelerinin gözden geçirilerek yönetilmesi büyük önem taşımaktadır.
Bu süreçte binalar kapanmamış ve su sistemleri hala düzenli olarak kullanılıyorsa da legionella bakterisinin üremesini engellemek için gerekli önlemler uygulanmaya devam edilmelidir.
Legionella hastalığı nedir?
Legionella hastalığı, 50 yaş üstü kişiler, sigara içenler ve altta yatan sağlık koşulları olanlar gibi hassas olan kişilerde ciddi hastalıklara neden olabilecek bir pnömoni türüdür. Belirtiler genellikle iki ve on gün içerisinde ortaya çıkar, nadir durumlarda belirtilerin ortaya çıkması üç hafta kadar sürebilir. Legionella bakterileri doğal sularda bulunan mikroorganizmalardandır. Mikroorganizma doğadaki ve yapay sistemlerdeki biyofilm katmalarında yerleşme ve çoğalma özelliğine sahiptir.
Bakterinin bireye bulaşması ve akciğerlere ulaşmasında iki yol olduğu kabul edilir. Yaygın olarak kabul gören yol, solunum havasına çevresel kaynaklardan yayılan ve Legionella içeren su aerosollerinin solunmasıdır. Suyun bir kuvvet etkisi altında (soğutma kulelerinin fanları, sprey nemlendirme cihazları, duş başlıkları, dekoratif fıskiyeler...) aerosoller halinde havaya saçıldığı, Legionella içeren 5µm’den küçük aerosollerin solunum yolu ile alınarak alveollere ulaştıkları düşünülmektedir.
Legionella bakterileri nerede yaşar ve çoğalır?
Legionella bakterileri doğal suların, şehir şebekesine verilmek üzere geçirdiği klorlama ve benzeri dezenfeksiyon işlemleri ile tam olarak yok edilemediklerinde, çok düşük konsantrasyonlarda olsa bile su şebekesine ve bina su tesisatlarına ulaşır; uygun şartları bulduklarında da yerleşir ve çoğalırlar.
Suyun sıcaklığının 25 °C ile 50 °C arasında olduğu durumlarda legionella bakterilerinin çoğalması kolaylaşarak enfeksiyona neden olabilecek seviyelere çıkabilir.
Bunun yanı sıra su sistemlerinde durgunluk, sistem borularında-kaloriferlerde durgunluk dönemlerinde oluşabilen tortular ve biyofilm tabakası oluşumu ile suyun pH değerlerinin 5.0 - 8.5 arası olması legionella bakterilerinin çoğalmasına neden olabilir.
Legionella bakterilerinin en yaygın çoğalma ortamları ise şu şekildedir;
» Bina sıcak su sistemleri,
» Bina soğuk su sistemi,
» İklim şartları nedeniyle veya sıcak su sistemi borularına yakın giden soğuk su borularının dolaylı ısınması sonucu tesisattaki suyun sıcaklığının genellikle 20 °C’nin üstünde olması,
» Soğutma kuleleri, buhar kondansörleri ve sıvının buharlaşması mekanizması ile işleyen soğutucular,
» Çalışma güvenliği ile ilgili göz yıkama musluk ve duşlarının ve “fıskiye” tipi yangın söndürme sistemlerinin içinde kalan durgun su,
» Diş ünitlerinin su boruları – Su genellikle 20°C’nin üstündedir, bazıları hasta konforu açısından 37°C’ye kadar ısıtılıyor olabilir, -
» Hastanelerdeki solunum terapi ekipmanları – Özellikle su haznelerinde çeşme suyu kullanıldığında bakterinin kolonize olma olasılığı artmaktadır,
» Kaplıcalar, sıcak havuzlar, dekoratif amaçlı havuz ve fıskiyeler
Sıcak ve soğuk hava sistemleri;
Sıcak ve soğuk su çıkışları seyrek kullanılmaya devam ediyorsa, suyun durgunlaşmasını engellemek için haftada bir kez hızla su akıtarak temizlenmelidir. Bu işlemin yapılamadığı durumlarda, bina kullanıma açılmadan önce sistemleri temizletilmeli ve gerekiyor ise dezenfekte ettirilmelidir.
Soğutma kuleleri ve buhar yoğunlaştırıcılar (kondansörler);
» Bir aya kadar devre dışı kalacaksa; fanların bağlantısı kesilmeli, ancak haftada en az bir saat sistemde biyosidal madde katılmış suyun dolaştırılması sağlanmalıdır.
» Bir aydan daha uzun süre devre dışı kalacaksa; sistemlerdeki su boşaltılıp temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir.
» Soğutma kuleleri ve buhar yoğunlaştırıcılar yeniden çalıştırılmadan önce tekrar temizlenerek dezenfekte ettirilmelidir.
Klima üniteleri;
Binalar uzun bir süre kapalı kaldıysa ve binada aerosol üretebilecek klima üniteleri mevcut ise, yeniden başlamadan önce legionella bakterisinin sistem/ünite içinde bulunma riskleri değerlendirilmelidir. Riskler değerlendirilirken risklerin ne olduğuna ve açılmadan önce bunları güvenli bir şekilde temizlemeniz gerekip gerekmediğine karar verilmelidir.
Kontrol Yöntemleri
Su sistemi yönetimi, su sistemine Legionella bakterilerinin yerleşmesinin önlenmesini (rutin kontrol önlemleri) ve su sistemine Legionella bakterilerinin yerleşip yerleşmediğinin izlenmesini (suda Legionella araştırılması) içerir. Tekrar çalışmaya başlarken, su sistemlerinin dezenfeksiyonu gerçekleştirilmeli, sıcak ve soğuk su sistemlerinin kontrol altında olduğuna emin olunduğunda bina yeniden açılmalıdır.
Isı;
Isı kontrolü soğuk ve sıcak su sistemlerinde kullanılan başlıca kontrol yöntemdir. Ancak yine de klor dioksit ve bakır/ gümüş sistemleri gibi biyosidler de kullanılabilir.
Biyosidler ve diğer kimyasallar
Sodyum hipoklorit, bromin içeren biyosidler veya okside edici olmayan biyosidler soğutma kulelerinde veya buhar yoğunlaştırıcılarda kullanılmaktadır. Etkili bir su sistemi işletimi için biyosidlere ek olarak korozyon önleyiciler, tortu önleyiciler, köpük önleyiciler, algisitler ve diğer kimyasallar da kullanılabilir. Tortu önleyicilerden farklı bir seçenek olarak suyun yumuşatılması ile tortu oluşumu kontrol edilebilir ancak büyük sistemlerde bu işlemin doğru bir şekilde uygulanması mümkün olamayabilir.
Fiziksel Yöntemler
Hidrodinamik kavitasyon, ultrasonografik kavitasyon, TiO2 İleri Oksidasyon Yöntemi gibi fiziksel yöntemlerle soğutma kulesi kontrolü yapılabilir. Ancak, bu güne kadar bu sistemler fazla kullanılmamıştır ve bütün sistemler için uygun olmayabilir.
Değiştirme
Küçük soğutma kuleleri ve buhar yoğunlaştırıcıları güvenli çalışmak için kimyasalların kullanımını gerektirmeyen, ya da çok az miktarda kullanılması yeterli olan kuru soğutucular ya da kuru/ıslak soğutucularla değiştirilebilir, ancak, bunun için belirgin sermaye yatırımı ve kullanım öncesi uzun bir zaman gerekecektir.
Kontrol yöntemlerini değiştirmek: uygulayıcılar için riskler
Eğer temizlik ve dezenfeksiyon stratejisi ya da kontrol yöntemlerinde değişiklik yapılması söz konusu olacaksa uygulayıcılar ek ya da değişik risklerle karşılaşabileceklerdir. (Örneğin oksitleyici biyosidlerden izotiazoline geçildiğinde deride hassasiyet gelişebilir.) Bu durumda, risk değerlendirmeleri ve kontroller gözden geçirilmeli, izleme seviyesi artırılmalıdır.
Su sistemlerini temizlerken gerekli olan kişisel koruyucu donanım (KKD)
Eğer su sistemleri temizletilecek ve dezenfekte edilecekse kişisel solunum koruyucu donanım (SKD) kullanımına dikkat edilmesi gerekecektir.
Kaynaklar;
Sağlık Bakanlığı Lejyoner Hastalığı Kontrol Programı Rehberi
https://www.hse.gov.uk/news/legionella-risks-during-coronavirus-outbreak.htm
https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/media/en/healthtopics/legionnaires_disease/Documents/Legionnares-disease-tourist-accommodation-owners__TR.pdf
https://www.mendip.gov.uk/article/8813/COVID-19-Managing-Legionella-in-Building-Water-Systems
COVİD-19 Pandemi sürecinde binaların ve belirli bina bölümlerinin kapalı kalması veya kullanan kişi sayısının azalması, su sisteminde kullanım azlığı sonucu oluşan durgunluk nedeniyle Legionella hastalığı riskini artırabilecektir.
Bu nedenle su sistemlerinin yeniden açıldığı ve su sistemlerinin yeniden devreye alınacağı bu dönemde insanları/çalışanları korumak için Legionella Kontrol Programının ve risk değerlendirmelerinin gözden geçirilerek yönetilmesi büyük önem taşımaktadır.
Bu süreçte binalar kapanmamış ve su sistemleri hala düzenli olarak kullanılıyorsa da legionella bakterisinin üremesini engellemek için gerekli önlemler uygulanmaya devam edilmelidir.
Legionella hastalığı nedir?
Legionella hastalığı, 50 yaş üstü kişiler, sigara içenler ve altta yatan sağlık koşulları olanlar gibi hassas olan kişilerde ciddi hastalıklara neden olabilecek bir pnömoni türüdür. Belirtiler genellikle iki ve on gün içerisinde ortaya çıkar, nadir durumlarda belirtilerin ortaya çıkması üç hafta kadar sürebilir. Legionella bakterileri doğal sularda bulunan mikroorganizmalardandır. Mikroorganizma doğadaki ve yapay sistemlerdeki biyofilm katmalarında yerleşme ve çoğalma özelliğine sahiptir.
Bakterinin bireye bulaşması ve akciğerlere ulaşmasında iki yol olduğu kabul edilir. Yaygın olarak kabul gören yol, solunum havasına çevresel kaynaklardan yayılan ve Legionella içeren su aerosollerinin solunmasıdır. Suyun bir kuvvet etkisi altında (soğutma kulelerinin fanları, sprey nemlendirme cihazları, duş başlıkları, dekoratif fıskiyeler...) aerosoller halinde havaya saçıldığı, Legionella içeren 5µm’den küçük aerosollerin solunum yolu ile alınarak alveollere ulaştıkları düşünülmektedir.
Legionella bakterileri nerede yaşar ve çoğalır?
Legionella bakterileri doğal suların, şehir şebekesine verilmek üzere geçirdiği klorlama ve benzeri dezenfeksiyon işlemleri ile tam olarak yok edilemediklerinde, çok düşük konsantrasyonlarda olsa bile su şebekesine ve bina su tesisatlarına ulaşır; uygun şartları bulduklarında da yerleşir ve çoğalırlar.
Suyun sıcaklığının 25 °C ile 50 °C arasında olduğu durumlarda legionella bakterilerinin çoğalması kolaylaşarak enfeksiyona neden olabilecek seviyelere çıkabilir.
Bunun yanı sıra su sistemlerinde durgunluk, sistem borularında-kaloriferlerde durgunluk dönemlerinde oluşabilen tortular ve biyofilm tabakası oluşumu ile suyun pH değerlerinin 5.0 - 8.5 arası olması legionella bakterilerinin çoğalmasına neden olabilir.
Legionella bakterilerinin en yaygın çoğalma ortamları ise şu şekildedir;
» Bina sıcak su sistemleri,
» Bina soğuk su sistemi,
» İklim şartları nedeniyle veya sıcak su sistemi borularına yakın giden soğuk su borularının dolaylı ısınması sonucu tesisattaki suyun sıcaklığının genellikle 20 °C’nin üstünde olması,
» Soğutma kuleleri, buhar kondansörleri ve sıvının buharlaşması mekanizması ile işleyen soğutucular,
» Çalışma güvenliği ile ilgili göz yıkama musluk ve duşlarının ve “fıskiye” tipi yangın söndürme sistemlerinin içinde kalan durgun su,
» Diş ünitlerinin su boruları – Su genellikle 20°C’nin üstündedir, bazıları hasta konforu açısından 37°C’ye kadar ısıtılıyor olabilir, -
» Hastanelerdeki solunum terapi ekipmanları – Özellikle su haznelerinde çeşme suyu kullanıldığında bakterinin kolonize olma olasılığı artmaktadır,
» Kaplıcalar, sıcak havuzlar, dekoratif amaçlı havuz ve fıskiyeler
Sıcak ve soğuk hava sistemleri;
Sıcak ve soğuk su çıkışları seyrek kullanılmaya devam ediyorsa, suyun durgunlaşmasını engellemek için haftada bir kez hızla su akıtarak temizlenmelidir. Bu işlemin yapılamadığı durumlarda, bina kullanıma açılmadan önce sistemleri temizletilmeli ve gerekiyor ise dezenfekte ettirilmelidir.
Soğutma kuleleri ve buhar yoğunlaştırıcılar (kondansörler);
- Herhangi bir kapatma sırasında güvenli çalışma sistemlerinin devam etmesini sağlayabilmek için süreçler önceden gözden geçirilmiş olmalı ve uygulanmak üzere planların bulunması gereklidir. Bu planlarda; gerekli kontrolleri ve takipleri yapacak yeterli sayıda eğitimli çalışanların yanı sıra gerekli kimyasal malzemelerin temin edilmiş olması ve uygun dozda kullanılması yer almalıdır.
- Herhangi bir sistemin işleyişinin durdurulması gerektiğinde su arıtma yetkilileri ile görüşülerek yardım alınmalıdır.
» Bir aya kadar devre dışı kalacaksa; fanların bağlantısı kesilmeli, ancak haftada en az bir saat sistemde biyosidal madde katılmış suyun dolaştırılması sağlanmalıdır.
» Bir aydan daha uzun süre devre dışı kalacaksa; sistemlerdeki su boşaltılıp temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir.
» Soğutma kuleleri ve buhar yoğunlaştırıcılar yeniden çalıştırılmadan önce tekrar temizlenerek dezenfekte ettirilmelidir.
Klima üniteleri;
Binalar uzun bir süre kapalı kaldıysa ve binada aerosol üretebilecek klima üniteleri mevcut ise, yeniden başlamadan önce legionella bakterisinin sistem/ünite içinde bulunma riskleri değerlendirilmelidir. Riskler değerlendirilirken risklerin ne olduğuna ve açılmadan önce bunları güvenli bir şekilde temizlemeniz gerekip gerekmediğine karar verilmelidir.
Kontrol Yöntemleri
Su sistemi yönetimi, su sistemine Legionella bakterilerinin yerleşmesinin önlenmesini (rutin kontrol önlemleri) ve su sistemine Legionella bakterilerinin yerleşip yerleşmediğinin izlenmesini (suda Legionella araştırılması) içerir. Tekrar çalışmaya başlarken, su sistemlerinin dezenfeksiyonu gerçekleştirilmeli, sıcak ve soğuk su sistemlerinin kontrol altında olduğuna emin olunduğunda bina yeniden açılmalıdır.
Isı;
Isı kontrolü soğuk ve sıcak su sistemlerinde kullanılan başlıca kontrol yöntemdir. Ancak yine de klor dioksit ve bakır/ gümüş sistemleri gibi biyosidler de kullanılabilir.
Biyosidler ve diğer kimyasallar
Sodyum hipoklorit, bromin içeren biyosidler veya okside edici olmayan biyosidler soğutma kulelerinde veya buhar yoğunlaştırıcılarda kullanılmaktadır. Etkili bir su sistemi işletimi için biyosidlere ek olarak korozyon önleyiciler, tortu önleyiciler, köpük önleyiciler, algisitler ve diğer kimyasallar da kullanılabilir. Tortu önleyicilerden farklı bir seçenek olarak suyun yumuşatılması ile tortu oluşumu kontrol edilebilir ancak büyük sistemlerde bu işlemin doğru bir şekilde uygulanması mümkün olamayabilir.
Fiziksel Yöntemler
Hidrodinamik kavitasyon, ultrasonografik kavitasyon, TiO2 İleri Oksidasyon Yöntemi gibi fiziksel yöntemlerle soğutma kulesi kontrolü yapılabilir. Ancak, bu güne kadar bu sistemler fazla kullanılmamıştır ve bütün sistemler için uygun olmayabilir.
Değiştirme
Küçük soğutma kuleleri ve buhar yoğunlaştırıcıları güvenli çalışmak için kimyasalların kullanımını gerektirmeyen, ya da çok az miktarda kullanılması yeterli olan kuru soğutucular ya da kuru/ıslak soğutucularla değiştirilebilir, ancak, bunun için belirgin sermaye yatırımı ve kullanım öncesi uzun bir zaman gerekecektir.
Kontrol yöntemlerini değiştirmek: uygulayıcılar için riskler
Eğer temizlik ve dezenfeksiyon stratejisi ya da kontrol yöntemlerinde değişiklik yapılması söz konusu olacaksa uygulayıcılar ek ya da değişik risklerle karşılaşabileceklerdir. (Örneğin oksitleyici biyosidlerden izotiazoline geçildiğinde deride hassasiyet gelişebilir.) Bu durumda, risk değerlendirmeleri ve kontroller gözden geçirilmeli, izleme seviyesi artırılmalıdır.
Su sistemlerini temizlerken gerekli olan kişisel koruyucu donanım (KKD)
Eğer su sistemleri temizletilecek ve dezenfekte edilecekse kişisel solunum koruyucu donanım (SKD) kullanımına dikkat edilmesi gerekecektir.
- Solunum Koruyucu Donanımlar yeterli miktarda bulundurulmalı, en az 20 koruyucu faktör seviyesinde koruma sağlamalı ve kullanıcıya uygun olmasına dikkat edilmelidir.
- Sağlık çalışanları tarafından kullanılan tek kullanımlık FFP3 gibi Solunum Koruyucu Donanımların bulunamaması durumunda risk değerlendirmesi sonuçları çerçevesinde yapılan iş ve çalışan için uygun olduğu belirtilen diğer seçeneklerde değerlendirilebilir.
- Tekrar kullanılabilen P3 filtresi içeren yarım ya da tüm yüzü kaplayan solunum maskesi
- TH2 ya da 3 başlığı ile birlikte solunum maskesi
- TM3 sınıfı tüm yüz maskesi ile birlikte solunum maskesi (respiratör)
- Soluma havası içeren maske ya da hava ile beslenen başlık
Kaynaklar;
Sağlık Bakanlığı Lejyoner Hastalığı Kontrol Programı Rehberi
https://www.hse.gov.uk/news/legionella-risks-during-coronavirus-outbreak.htm
https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/media/en/healthtopics/legionnaires_disease/Documents/Legionnares-disease-tourist-accommodation-owners__TR.pdf
https://www.mendip.gov.uk/article/8813/COVID-19-Managing-Legionella-in-Building-Water-Systems
